گزنه (Urtica dioica) گیاهی شورپسند و هالوفیت است. باغبانان از اینکه گزنه تمام مواد غذایی خاک را جذب می کند شکایت دارند اما همین موضوع باعث شده تا گزنه داروی بسیار خوبی برای بیماریهای ناشی از کمبود مواد غذایی و معدنی می باشد. کاشت این گیاه در بهار انجام می گیرد، دو بار در سال می توان اقدام به جمع آوری ساقه کرد. برگ ها را از گیاهان 20 تا 50 سانتی متر جمع آوری می کنند . برداشت گل و شکوفه ها در تابستان آغاز می شود. محل رویش این گیاه در نواحی مرطوب ، مناطق شمالی ، شمال غرب و مرکزی ایران می باشد.

......

گزنه برای درمان افزایش فشار خون کاربرد وسیعی دارد. بررسی های آزمایشگاهی نشان داده است که عصاره ی آبی گزنه موجود کاهش فشار خون غیر طبیعی در بافت موش صحرایی می شود. این عصاره روی ماهیچه ی قلب و انقباض پذیری عروقی تاثیر گذاشته و نتایج بررسی ها نشان داده است عصاره گزنه0/1 (تا 5 گرم بر لیتر) یک افزایش را در آهنگ آئورت به وجود آورده که به علت فعالیت گیرنده های آدرنالین 1α می باشد.

با این وجود عصاره گزنه موجب کاهش فعالیت قلب نیز می شود ( که از طریق تحریک مسیر های غیر آدرنالینی و غیر کلینرژیکی می باشد)که موجب می شود اثرات عروق آن تا حدودی جبران می شود و علت اصلی کاهش فشار خون در بافت های زنده باشد .

اثر دیگر گزنه تکثیر لنفوسیت انسانی،جلوگیری از التهاب در مفاصل درمان پروستات ، کاهش قند خون مدر و کاهش سدیم ادرار می شود .

در کشور مراکش ، گزنه یکی از پر کاربرد ترین گیاهان دارویی برای درمان سنتی افزایش فشار خون در سرخرگ ها می باشد.

قابل ذکر است گزنه دارای پلی فنل ها ، تانون ها می باشد که روی کاهش فشار شریانی بسیار موثر است . تا کنون خاصیت گشاد کنندگی رگ ها به طور عملی به دست نیامده است. وقتی که عصاره آبی این گیاه (AEN) را روی آئورت خارج شده از بدن موش آزمایش نمودند به طور شگفت آوری متوجه شدند که AEN موجب افزایش انقباض وریدی می شود و در حقیقت عمل کاهش فشار عروقی را انجام نمی دهند و به طور مستقیم روی ماهیچه ی صاف وریدی عمل مینماید. تاثیر AEN بیشتر به خاطر فعال بودن آدرنالین 1α بوده قابل توجه است که اگرچه تاثیرات قوی آدرنالینی - 1αAEN روی آئورت وجود دارد اما به نظر نمی رسد که گیرنده های آدرنالین آلفا یک ، تاثیری روی قلب داشته باشد . تاثیری که AEN روی قلب می گذارد بیشتر به خاطر خاصیت کرونوتروپیکی منفی آن است که کاهش ضربان قلب را به همراه دارد و آن نیز به خاطر فعال سازی مسیر آدرنالین – آلفا یک می باشد .

در نتیجه می توان گفت که گزنه کاهش ضربان قلب را موجب می گردد که این اثر مستقل از خاصیت کلینرژیک و گیرنده های 1α می باشد .

این تاثیر نیز به نوبه خود باعث کاهش فشار خون می شود . نتایج نشان می دهد که گزنه انقباض عروقی را که مستقل از وجود آندوتلیوم می باشد ، باعث می شود با این وجود ممکن است که این تاثیر در بدن موجود زنده به وسیله ی کاهش فعالیت قلب که به وسیله ی AEN موجب شده پوشانده شود . لازم به ذکر است ، تاثیر در رگ ها و مویرگ های مقاوتی کوچک متفاوت می باشد که تایین کننده های اصلی فشار در رگ های بزرگ مانند آئورت می باشند.

عصاره ی دانه های گزنه دارای خواص آنتی اکسیدانی در برابر افلاتوکسین (AF ) آلفاتوکسین ها گروهی از میکروتوکسین ها هستند که به عنوان یک ماده ی آلوده کننده ی مواد غذایی وجود دارند. آلفاتوکسین ها متابولیت ثانویه ی قارچ آسپرژیلوس می باشد ، که شامل ترکبات به هم پیوسته و با تفاوت های اندک از لحاظ ساختار شیمیایی می باشد .

آلفاتوکسین های B1 (AF B1) جز شایع ترین و قوی ترین ( از لحاظ سمی بودن ) آلفاتوکسین ها هستند و عوارضی مانند سرطان کبد را به همراه دارند. در حاضر روش قطعی برای سم زدایی غذاهای آلوده به میکروتوکسین ها وجود ندارد . وقتی انسان این غذاها را مصرف می کند آلفاتوکسین B1 در داخل کبد متابولیزه می شود و واسطه های شیمیایی بسیار فعال را تولید می نماید که به DNA متصل شده باعث اختلال در رونویسی و تکثیر غیر طبیعی سلولی می شود و منجربه سرطان می گردد .

دوزهای بزرگ از AFB1 به علت سیبروز کبدی ایجاد شده موجب بیماری یا مرگ می شود یکی دیگر از عوارض AFB1 ، سمی نبودن سیستم ایمنی بدن می باشد که در این حالت بیشترین تاثیر بر عملکرد واسطه ی سلولی و یاخته ی بیگانه خوار می باشد .

از ریشه های گیاه گزنه دو پایه در استروئید ها ( ترکیبات قابل حل ) ، ترپن ها ، فنیل پروپانویید ، کومادین در پلی ساکارید ها و لاکتین ها استفاده می شود .

دانه ی گزنه ، اسپرس نامیده می شود . تجزیه و تحلیل بخشی از چربی دانه ی گزنه ، وجود نسبت بالایی از اسید های چرب اشتباه نشده به ویژه پالمیتیک ( اسیدی که در روغن خرما یافت می شود ) و مقداری اسید چرب اشباه نشده امگا3 را نشان می دهد.

عصاره ی آبی متانولی بدست آمده از ریشه های گیاه گزنه برای درمان هیپرپلازی غده ی پروستات و از دانه ها و عصاره ی آبی بخش های بالای گیاه گزنه برای درمان بیماران مبتلا به سرطان استفاده می شود.نتایج بررسی ها نشان می دهد که عصاره ی آبی گیاه گزنه تکثیر سلول های سرطانی غده ی پروستات در محیط کشت (in vitro ) را مهار می کند .گزنه دارای فعالیت آنتی اکسیدانی بوده و از آسیب بافت های کبدی جلوگیری می کند. مکمل های گیاه گزنه دارای اثر محافظتی در برابر (TCA چرخه ی اسیدکربوکسیلیک) ناشی از صدمه به سلول های کبد می باشد . با این وجود اطلاعاتی در مورد تاثیرات محافظتی دانه های گزنه (UDS) در برابر آلفاتوکسین های مترشحه از سلول های سرطانی کبد در دسترس نمی باشد . بررسی هایی برای تاثیر دانه های گزنه در پیشگیری از آسیب های کبدی انحام شد که نتایج آن نشان داد که درمان موش صحرایی با (UDS دانه گیاه گزنه ) به طور موثر آنها را در مقابل AF القا شده به وسیله ی سلول های کبدی سرطانی محافظت میکند.همانگونه که کاهش میزان GGT,ALT,AST و پراکسیداسیون چربی کبد این موضوع را اثبات نموده و همچنین میزان آنتی اکسیدانی افزایش یافته است.

بررسی های بافت شناسی این نتایح را نیز تایید نمود.انواع واکنش های اکسیژنی ROS و صدمات پراکسیدانی ایجاد شده توسط آفلاتوکسین از جمله مکانیسم های اصلی تخریب سلول های کبدی می باشد. AFB1 با تحریک فسفولیپید A2 موجب تخریب غشاهای سلولی می شود به علاوه ممکن است AFB1 تشکیل ROS پراکسداسیون لیپیدی و همچنین تشکیل 8-هیدروکسی دئوکسی گائوزین را تحریک نماید .

با توجه به نقش ROS در تولید سرطان ناشی از مواد شیمیایی ، توانایی AFB1 برای تحریک آسیب اکسایشی به سلول ها و DNA ممکن است که براساس اتصال DNA بهAFB1 باشد که افلاتوکسین باعث مهار سنتز پروتئین ها می شود بنابراین کاهش میزان پروتئین خون ، اطفال می افتد.

گیاه گزنه منبغ قابل دسترسی از آنتی اکسیدان های طبیعی برای صنایع داروسازی و مکمل های غذایی می باشد .

عصاره ی برگ گیاه گزنه دارای اثر بازدارندگی فعالیت پروتئازی سم بوتولینوم نوع A و B زنجیره های سبک است. می دانیم سم بوتولینوم در محل عصب – عضله عمل می کند و آزادسازی استیل کولین (ناقل سیستم ) CNS جلوگیری می کند و در نهایت به وسیله فلج ماهیچه باعث مرگ می شود . این سم به وسیله ی باکتری های غیر هوازی پلی پپتیدی سنتز می شود که این مولکول دو زنجیره یی از یک زنجیره ی سنگین (100 کیلو دالتون ) با ترمینال C تشکیل شده که به زنجیره ی سبک (50 کیلو دالتون با ترمینال –N متصل شده است که این اتصال از طریق پیوند دی سولفات انجام شده است . زنجیره ی سنگین از ترمینال –N با ناحیه ی غشایی و از ترمینال C با ناحیه ی گیرنده، اتصال تشکیل می دهد . مکانیسم عمل این سموم به این نحو است که در مرحله ی اول ، ناحیه ی اتصالی زنجیره ی سنگین با گانگلوزیدها (چربی های موجود در ماده ی خاکستری مغز انسان )و ترکیبات شیمیایی با میل ترکیبی بالا در ترمینال های عصبی پیش سیناپسی اثر متقابل دارد . سم به وسیله ی فرایند درون یاخته ای به واسطه ی گیرنده وارد ترمینال عصبی می گردد. به محض ورود زنجیره ی سبک ، انتقال به درون سیتوزال اتفاق افتاده جایی که اتصال پپتیدی یکی از سه پروتئین SNARE شکسته می شود.

با مهار عملکرد پروتئین های SNARE ، استیل کولین در محل سیناپس های ماهیچه – عصب آزاد نمی شود و فلج ناقص اتفاق می افتد .

سم بوتولینوم قادر به ایجاد تلفات زیاد می باشد بنابراین نیاز به شناسایی و تولید مهار کننده هایی به عنوان اقدامات درمانی در برابر این سم ضروری به نظر می آید.

در حال حاضر هیچ درمان دارویی خاصی در برابر مسمومیت های حاد ناشی از این سم وجود ندارد . استفاده از سرم فقط در یک ساعت اول بعد از مسمومیت موثر است. آنتی دوت ها با یکی از مکانیسم های فعالیت های اتصال ، داخل شدن به وسیله ی فرایند درون یاخته ، انتقال زنجیره ی سبک کاتالیزی به سمت سیتوزول و فرایند پروتئولیتیک ، بر فعالیت این سم تاثیرگذار می باشد.

تحقیقات زیادی برای پیدا نمودن مهارکننده های فعالیت پروتئازی انجام شده است و مهار کننده های مولکولی کوچک برای مهارمردن فعالیت پروتئازی زنجیره های سبک نوع A و B شناسایی شده است که بسیازی از آنها از گیاهان مشتق شده است.

نتایج بررسی های in vitro نشان داده است قسمت های ترابیژن چای سیاه در مهارکنندگی فعالیت نوع A ،B و E موثر است.

نتیج بررسی ها بیانگر اثر عصاره ی برگ های گزنه بر دردهای رماتیسمی می باشد . در حقیقت عصاره ی برگ گزنه از فعالیت پروتئازی سبک نوع A جلوگیری می کند .